Të hapja një deriçkë të vogël për maçokun tim u bë e domosdoshme. Dikur kam kujtuar se deriçkat e vogla të hapura në dyert e jashtme për qenin a macen shtëpiake, ishin maniera britanikësh apo amerikanësh, të cilët shumëçka e bënin ndryshe, duke filluar që nga përgatitja e një rriske buke me gjalpë e deri tek mënyra se si rrihnin fëmijët në mënyrë edukative. I shikoja në TV, pragmatikë në gjithçka, dera e qenit që hapej e mbyllej horizontalisht e vërtetonte shpirtin praktik të tyre për të njëqindtën herë, ndërsa rrahja e fëmijës duke e mbajtur përmbys në prehër për t’i qëlluar me pëllëmbë byçkat, pa nerv, e sidomos pa kërcënim, me një ritëm makine, m’i sillte më të qarta përparësitë e mekanizimit perëndimor. Më në fund vinte shprehja që i vinte kapak çdo gjëje: “janë praktikë, dihet, e ka thënë Lenini atë, komunizmi eshtë elektrifikimi plus prakticizmin amerikan”. Por që të vij prapë tek deriçka: ajo u bë e domosdoshme pasi erdhi vera. Maçoku dilte jashtë pa teklif, por dera duhej lënë hapur për të kur të kthehej, e kjo sillte brenda jo vetëm zhegun nëntropikal gjatë ditës, por edhe një mizëri të vërtetë insektesh, sidomos pasi errej. M’u kujtuan ato deriçkat që shikoja në TV në fëmini, bardh e zi, ardhur me Stan Laurel apo Buster Keaton, edhe mendova se të ishe “amerikan apo englez” na qenkej një çështje krejt tokësore dhe zgjidhje halli para së gjithash.
Pa e zgjatur shumë thirra marangozin, dua një flap door për mace, i thashë, punë që bëhet, më tha, dhe vërtet, pasi punoi disa orë, më në në fund deriçka ishte aty, në pjesën e poshtëme të derës, një kanat i tejdukshëm plastik që hapej e mbyllej vertikalisht, mjaft që ta shtyje pakëz me gisht. Maçoku e pa në fillim si i hutuar atë katror të ri drite që edhe ishte “jashtë”, por edhe s’ishte, pasi “jashtë” tani u bë diçka që mund të prekej me putër. Pasi e prekte, kanati epej pak, por menjëherë vinte prapë në vend, duke ndenjur gjithnjë në atë gjendje dyzimi, me të cilën maçoku nuk ish mësuar, pasi gjer më tani, kur shikonte jashtë do të thoshte jashtë, pra mjaftonte të ecje për atje, nuk kalohej ndonjë pengesë, pragu nuk ekzistonte, çdo gjë ishte e nënkuptuar. Ndërsa tashmë papritur çdo gjë ndryshoi, një mur i çuditshëm iu ngrit përballë, i çuditshëm pasi ishte i tejdukshëm, dhe tejdukshmëria ishte diçka jo vetëm e re, por ndyshonte gjithë regullat e lojës. Dhe, përveç kësaj, ta bënte të qartë ndarjen e komfortit me lirinë, brenda-n e ngushtë me përjashta-n praktikisht pa kufi. Ai e studjoi për një kohë të gjatë deriçkën, e nuhati me shumë kujdes, por nuk mund të them në kuptoi shumë nga ajo nuhatje. Sepse vazhdonte të ish po aq i paftilluar sa dhe më parë. M’u bë e qartë se maçoku im nuk merrte erë nga transparenca. E tejdukshmja nuk i thoshte gjë, madje e hutonte. Një derë e mbyllur, opake, ishte aq e qartë, ajo do të thoshte “ndal”, ishte një kufizim pa nëqoftëse dhe sikur i lirisë, një lloj muri që para se të ndante, të mbante brenda. Dhe atë mur maçoku e kuptonte, nuk merrej me të, nuk e nuhaste, ngase ia dinte erën, dhe kur donte të dilte jashtë thjesht mjaullinte me një zë të veçantë, që e përdorte enkas për atë kërkesë, për atë lutje, dhe liria praktikisht i jepej nga një dorë që e hapte derën. Ndërsa tani ishte ndryshe, tani dera ishte dhe nuk ishte e hapur, tani kërkesa nuk bënte më kuptim, dhe vetë të hapurit e atij drejtkëndëshi drite kishte diçka të pabesë, pasi hapja nuk ishte vendimtare, por vetëm për një hop, shansi jepej për aq shkurt, sa hap e mbyll sytë, e pastaj kishte ikur dhe e gjithë drita bëhej përsëri mashtruese, iluzore, e prekshme, atë e ndjente me hundë dhe putër përsëri, ajo ishte atje pa qenë aty, dhe e gjithë kjo gjendje e dyzuar shtillej aq kapitëse, sa që dukej si një endërr e keqe, e kësisoji ai largohej nga dera, sillej vërdallë nëpër shtëpinë e njohur, e cila kishte aromat e pangatërrueshme, territore të ditura e të shenjuara me kohë, ndarje të qendrueshme hapësirash e zotërimesh, qoshesh të parapëlqyera, të buta, vende për gërricje dhe shkrythje putrash, gjithë me shpresën e kotë që të vinte pastaj tek dera dalëse dhe ta gjente të ndryshuar atë portal për në universin tjetër, ta gjente më në fund një çarje të ndershme, ku dritë do të thoshte, natyrisht, edhe liri e dhënë si ajri, e kjo të mos ishte një fazë tjetër nga “brenda” me kufizime dhe aroma të mbyllura shtëpie.
Nuk mund të them saktësisht sa vazhdoi kjo gjendje deri sa erdhi çasti vendimtar: pashë se si maçoku uli kokën si një dem para vërsuljes kundër toreadorit, mori vrrull dhe u hodh si vetëtimë kundër deriçkës plastike, e cila u dha lehtësisht dhe ai e pa veten sakaq përjashta, në liri. Turri e kishte shpënë rreth një metër a dy matanë, të paprekur. Atij iu desh një grimë kohe të ndërgjegjësohej që ish i padëmtuar, pastaj që ish përjashta, e pasi u sigurua për të dyja këto, shikoi plot kureshtje ç’kish mbetur pas, nga ajo hedhje heroike që do të thoshte mbase edhe vdekje, dhe ajo që pa ishte me siguri e çuditshme, pasi e këqyri disa sekonda me vëmendje. Katërkëndëshi që la pas i dukej tani i errët, i ngushtë dhe mbase nuk e besonte dot se si “brenda” ishte shndërruar në një frëngji prej bunkeri.
E njëjta skenë u përsërit kur u kthye në mbrëmje, veçse tani terri ishte jashtë dhe frengjia e errët e ditës u shndërrua në një drejtkëndësh drite, i cili po ashtu nuk jepej vetishëm, por duhej sulmuar. E pashë të gjithë vrundullin prej demi me kokën ulur, këtë radhë me kahje të kundërt, hyrjen e vetëtimtë për brenda, të siguruarit se ish ende i padëmtuar, pastaj që ish brenda, në zonën e njohur të komfortit me dritë, dhe shikimin prapa, nga dera, ku frengjia ngjante e errët dhe liria aq e ngushtë, sa të mos e besoje dot.
Nuk di nëse do të mësohet një herë ta shtyjë butësisht atë derë lëkundëse e të dalë e hyjë pa dramë përmes saj. Por me siguri ajo deriçkë e bëri ta shikojë me tjetër sy edhe lirinë, edhe komfortin. Dhe mbase është më e drejtë kështu, thashë, ndërsa shikoja deriçkën për kafshë shtëpiake blerë tek Home Depot aty afër, që në fakt ishte një membranë gjysmë e përshkueshme mes dy universesh, mes së cilës depërtonte gëzofi i zbutur i botësë sanëh.
