Në
trotuarin përgjatë ballit jugor të Central Parkut erdhi një erë e rëndë kuajsh,
një shkulmë që m’u derdh papandehur me befasinë e së njohurës së vjetër. Një
duhmë atdheu. Si felin që orientohet me nuhatje, ia ndjeva praninë origjinës më
mirë se nga çdo kuqëlim feste kombëtare apo ere qoftesh të skarës në qebaptoren
patriotike. A duhej të quheshin me fat ata kuaj të bukur pajtonësh luksozë në
një nga pikat më të famshme të globit, përgjatë Rrugës 59? Këtë po e flisnim me
zë, ndërsa me vete po thosha se kuajt në gjithë botën dhe kohërat duhet të
mbajnë të njëjtën erë, djersë dhe urinë që zukasin si ajri i një mesdite
gushti, sepse ndodh që aroma zhurmon e zhurmat mbajnë erë, dhe shqisat të
ngatërrohen, ndërsa ti baret mbi pllakat e trotuarit që duan të bëhen kalldrëm,
por pa mundur - ato vetëm të shpien tek Hotel Plaza dhe shitorja dekadente
Apple. Një grahës pajtoni të shikon në sy me limonti. Nuk është radha e tij,
pra ti nuk je klient (se për myshteri as
që bëhet fjalë), por ama as ai nuk është “arabaxhi”. Ai të shëtit për një sightseeing që nuk bëhet dot “sehir”.
Dhe prapë nga soji i karrocierëve mbetet, një Apollon në orvatje. Në një
“sikur” flatrues ai mund të të çojë në origjinë, gjë që shpejtësia reaktive nuk
e bën, madje edhe me Rinasin në fund të zinxhirit itinerar. Asnjë avion nuk të
çon më në atdhe. Vetëm kuajt e gatitur nga nallbanët e pavdekshëm të epeve.
Nallban Dashamiri – inxhinieri i parë mekanik i epokës së hekurit. Përpara
nyjeve goditëse të gishtave bujtës mbi portë, troku ka qenë fillimisht i
patkoit mbi kalldrëm. Edhe pse poezia shqipe ma sillte shpejtësinë reaktive të
lidhur me mallin për atdheun, ishin ata troke që në të vërtetë të shpinin atje.
Nuk rridhja nga ndonjë fis karrocierësh, nga karvanarë e qeraxhinj, por akoma
më shumë nuk rridhja nga pilotë e kozmonautë. Çdonjëri prej nesh është pak kalë
sipas mënyrës së vet, më thosh prapë poezia, duke m’i ngatërruar përfundimisht
mendimet.
Një
pajton tjetër mbretëror, muzeal (si i vjedhur nga Habsburgët), bashkë me
grahësin e tij që shikonte gjetiu, ma ftilluan papritur gjithçka: atyre
karrocierëve nuk ua bëje dot atë pyetjen më të rëndësishme: “Arabaxhi, ku?”
Arabaxhiu
kishte hyrë tinëz tek unë, si stoli argjend-thinjur prej gjysheje që nuk jeton
më. Ishte maskuar pas një gabimi të thjeshtë tek “Muzgu” i Kadaresë, botimi i
parë, ku jepej si “arap Haxhiu” në këngën “Mora rrugën për Janinë”. Ai m’u
shtoll si një qenie e zezë nate, e cila për një arsye nuk e zhbënte dot vetminë
e udhëtarit, pra “isha me arap Haxhinë, natën-o, vetëm-o”, vet i dytë, por
vetëm... Ca më vonë, Mentor Xhemali i dha zë prej basi p-ësë së heshtur të
arapit Haxhi, duke ia ngrënë h-ënë dhe duke e bërë “arabaxhi”, pra krejt të
pakuptueshëm për mua, që ndërkaq ia sajoja historinë këngës sipas herës. Në
variantin me arap Haxhi, udhëtari shkonte përmes një ure që ngjante rastësisht
me urën e Goricës, në këmbë, pasi ia kishin pikasur dashurinë me Vojsavën, ose
me Dhoqinën, apo Androniqin sensuale të parvazeve që prodhonte një Donikë
muzeale kombëtare, vajza të krishtera, “kaurka” të gatshme për dashuri, në të
kundërt të simotrave myslimane, të cilat nëpër këngë i ndeshje si hije pësoresh
të quajtura Mahmudije apo Qomile. Ç’u
dishrush me të pa ty. Por arap Haxhiu, me një hir Venediku të dështuar dhe
të ngjyer me zi nga nata dhe fati, më shoqëronte pa u bërë dot shoqëri, edhe
pse për racizëm as që bëhej fjalë. Nuk di pse vinte me mua, mbase ishte hija
ime e natës, domethënë e hënës, ecnim në këmbë për në Janinë, rrugën e dinim,
ishim firarë që ruheshim prej diçkaje, sepse firarët ecin vetëm natën dhe ditën
fshihen, njëlloj si vampirët që i shkrin dielli. Arapi donte të bëhej truproja
ime, por pa mundur, diçka e pengonte, në këngë ai nuk përmendej më, sikur e
përpinte nata, ndërsa mua, në një vend me emër të lig letërsie topografish me
shqipërime syçelëta, tek Ujana e Keqe apo tek Guri i Hasmit, në ndonjë fshat me
emrin Helmës, më zinin pritë, pa armë zjarri. Ndoshta kishte ndonjë qytezë afër
që mezi ç’priste të bëhej kasaba, dhe nuk donin të dëgjoheshin, pra më sulmonin
me armë të ftohta, gjithë brymë e akull krongjilli, i cili shkrinte prej gjakut
tim të ngrohtë, mbase donin para turku, akçe, mexhite, që unë i mbaja të
mbështjella me shami në gjoks, pra nuk ishin fare hasmër apo gjaksër, ishin
thjesht hajdutë, që mezi ç’prisnin të bëheshin kaçakë, një ngritje në gradë
kjo, në shkallë nderimi e respekti dhe aspiratë për komit e fustanellë, por
gjithësesi ata më vrisnin, dhe ngaqë arapi nuk dukej më kund, edhe gjasa e tij
për truprojë binte rrufeshëm, hija ime astrale më braktiste teksa vdisja,
sikurse arapi dhe e gjithë bota tjetër, me përjashtim të atyre vrasësve që
mbanin era hudhër, për të ma këqyrur nga lart diseksionin tim, se si ma prisnin
copa-copa mëlçinë, sak shqiponja zemërake prej perëndie të vranët e me
bubullima, dhe pastaj zëmrënë, atë rënkim ë-shë të vëna varg, në kërkim
të h-ëve shfrymore, vrasës që bënin shishqebap e rrokje të zëshme me të
përbrendshmet e mia, vetëm sytë mo m’i
ngani, se jam djalë e më shëmtoni, tmerri i shpretkës si organi që e pëson
i pari, ngaqë hahet e gjallë dhe ende me avull...
Arabaja
erdhi papandehur e nga ajo që e prisja më pak: një këngëtare greke që quhej
Marinela dhe këndonte përmes bobinave të magnetofonit të një shokut tim
minoritar një këngë të parapëlqyer që fillonte me fjalët “arabas perna”. Aty
mora vesh se arabaja na qenkësh karroca. Pra arabaxhiu i rrugës për Janinë
qenkësh karrocieri. Vetmia shpjegohej shumë mirë tani, një karro e ka si
zgjatim karrocierin e vet, natyrisht që isha vetëm në atë rrugë Janine,
natyrisht kisha para me vete, dhe Janina ishte kryeqyteti i vendit tim,
pashallëk me zulmë, pra po shkoja në kryeqytet, me natë, kushedi ç’do të më
kumtonin atje, por kjo nuk ishte kryesorja – duke marrë rrugën për atje unë
isha rrjedhimisht një provincial, një status i ri ky me të cilin nuk isha
mësuar. Ajo udhë me karrocë më është bërë si një ildisje peri këputur në vendin
e pritës, në hallkën më të dobët, si prej revolucioni, në shqipe “të presësh”
ngërthen edhe këputjen edhe pritshmërinë, diçka mblidhej nyje si fundi i një
udhe gjilpëre “atje”, dhe “atjeja” mund të ishte gjithkund. Udhëtar dhe viktimë
bëheshin një, ndërsa vrasja makabre një shuarje fatale nën hënë, as dyluftim,
as heroizëm, asgjë tjetër. Arabaxhiu vazhdonte të mbetej krijesa më e
mistershme: edhe pse një tjetër këngë, prapë prej grekëve, mundohej ta kthente
në lëndë më të prekshme, si kapedan
arvanit e karrocier fukara, ai
arabaxhiu i parë vazhdonte të ishte një hije misteri që e përpinte nata duke më
shpënë drejt vdekjes, në vend të kryeqytetit. Ai mund të ishte edhe në përbetim
me vrasësit, mund t’ua kishte thënë atyre itinerarin tim, me tepër se grahës
kuajsh ai ishte një forcë e errët nate, pa fytyrë, vetëm shpatullat i
shquheshin nën hënë dhe nën qarjen e rrotave të arabasë që parandjenin dhe që
rrugën e përkthenin besnikërisht në troshitje. Pamja e tij duke ndarë paratë me
hajdutët në mes të askundit kërcente nga frazeologjia dhe vinte me një dëshirë
të dukshme kornize apo ekrani.
Më
dhembin kryqet, mezi më mbajnë këllqet, me kuit menisku dhe gjuri do vaj: një
karro i ngjan shumë njeriut, të dy ankohen dikur nga reumatizmat. Rrëgjohen
eshtrat të prodhojnë shpirt. Është mëngjes, kafja turke kullon llumin përfund
nëpër atdheun që kërkon kafeinë, kuajt turfullojnë pasi fjetën në këmbë - atyre
nuk u thua dot “çohu” - hani me bujtës i shpëton tiranisë së sklepave dhe bota
fillon e qartësohet përpas syve të shfokusuar: “Ditë e re, nafakë e re”.
Njerëzit gëdhihen, një pyetje pavetore feks nëpër ajrin transportues:
Arabaxhi, ku fjete mbrëmë? Dhe përgjigjia nuk zhgënjen: Rrugë më rrugë, e hon
më hon. Ajo “hon” është sa han aq edhe humnerë, dialekti i arabaxhiut tashmë i
bën bashkë hënën, hanin dhe honin; qiellin, tokën dhe nëndheun.
Tagji
dhe salep. Arabaxhiun e dikurshëm me fund bote nën yjet e mëdhenj të natës së
Jugut vezëllimtar e kanë hedhur me hobe në rrafshultën riguese të Shqipërisë së
mesme, e kanë bërë tashmë Dyl, mbase një rrefleks në (f)ikje i kalit Dyrdyl.
Edhe arabanë e kanë bërë karrocë. Dyli është një humbës, ai nuk ka sens për
biznes, nga ai nuk do të dalë kurrë një Donald Trump. Ai ka marrë Jorgjin (e si
mund të bënim pa një kaur, të cilin edhe e duam pas mënyrës sonë), e ka çuar në
Tiranë, në kryeqytet përsëri, pa asnjë tragjedi tashmë, pa thika që vetëtijnë
nën hënë, pa mëlçi diseksioni, pa vetmi kozmike, pa natë shakespeareiane,
problemi tani është tokësor, i prekshëm: Jorgji nuk ia ka dhënë ala paret e
rrugës. E ëma e mallkon Dylin, por ajo me siguri nuk quhet Ajkunë, sepse s’ka
më netë stërpikëse me yj, as hënë për mallkim, ka vetëm pasdite bezhë dhe gri
dhe “të shpëlaftë jot ëmë”, për ta çuar meit të larë tek bota tjetër pas
adetit, nuk ka “ku e ke besën që më dhe”, por ku i ke paret, pak a shumë një
version i vonë shqiptar i nënës së Xhekut me bizele. Tundi paret! Dyshimi mos
paratë janë prishur për qejf pasohet nga dyshimi tjetër se mos paret i ke
fshehur diku, mor Dyl që gjeç belanë, që ngatërrove gjithë dynjanë!
(Po,
atdheu është një ndryshore e vazhduar, është evaziv, atdheu s’është diskret.
Është si një probabilitet, një gri me shumë nuanca mes zeros dhe njëshit, dy
skajet e gjithësisë, të cilat ai i mbush me hope dhe kur s’e pret. Atdheu është
i rastësishëm, si një gabim i pamësuar. Mbase ndaj asnjë linjë ajrore, ka
njëzet vjet, nuk më ka çuar në atdhe, në këtë utopi, e cila ngaqë është e tillë
duhet edhe pa kusht e arsye. Tirana ime sa vjen e bëhet një TIA, shenjë
ndër-kombëtare itinerari në kërkimet online
për biletë të favorshme. Nuk është dashuri e pamundur, por dashuri e pakthyer.
Një dështim agjencish udhëtimi. Shpejtësia reaktive nuk të bën punë. Sepse
qenkësh iluzion shpejtësia, në të vërtetë paskësh vetëm largësi dhe kohë, dhe
kohët i kemi të ndryshme me atdheun. Veç kjo largësi na mban e lidh. Me gjasë e
arrin vetëm duke iu qasur ngadalë, pa motorë, por me trok dhe zemër. Pajtonat e
Central Parkut bëjnë rrethrrotullime sikur shijnë kallëza frustrimi. Vetëm
djersa dhe urina e tyre të japin një shpresë e një “sikur”, se mos dikur
gjendet objekti për pyetjen e duhur “Arabaxhi, ku?”, për të cilën nuk ka
përgjigje të gabuar, dhe që do të ta copëtojë, në mos mëlçinë, të paktën zëmrënë.)
