Arabaxhi, ku?

Në trotuarin përgjatë ballit jugor të Central Parkut erdhi një erë e rëndë kuajsh, një shkulmë që m’u derdh papandehur me befasinë e së njohurës së vjetër. Një duhmë atdheu. Si felin që orientohet me nuhatje, ia ndjeva praninë origjinës më mirë se nga çdo kuqëlim feste kombëtare apo ere qoftesh të skarës në qebaptoren patriotike. A duhej të quheshin me fat ata kuaj të bukur pajtonësh luksozë në një nga pikat më të famshme të globit, përgjatë Rrugës 59? Këtë po e flisnim me zë, ndërsa me vete po thosha se kuajt në gjithë botën dhe kohërat duhet të mbajnë të njëjtën erë, djersë dhe urinë që zukasin si ajri i një mesdite gushti, sepse ndodh që aroma zhurmon e zhurmat mbajnë erë, dhe shqisat të ngatërrohen, ndërsa ti baret mbi pllakat e trotuarit që duan të bëhen kalldrëm, por pa mundur - ato vetëm të shpien tek Hotel Plaza dhe shitorja dekadente Apple. Një grahës pajtoni të shikon në sy me limonti. Nuk është radha e tij, pra ti nuk je klient (se për myshteri as që bëhet fjalë), por ama as ai nuk është “arabaxhi”. Ai të shëtit për një sightseeing që nuk bëhet dot “sehir”. Dhe prapë nga soji i karrocierëve mbetet, një Apollon në orvatje. Në një “sikur” flatrues ai mund të të çojë në origjinë, gjë që shpejtësia reaktive nuk e bën, madje edhe me Rinasin në fund të zinxhirit itinerar. Asnjë avion nuk të çon më në atdhe. Vetëm kuajt e gatitur nga nallbanët e pavdekshëm të epeve. Nallban Dashamiri – inxhinieri i parë mekanik i epokës së hekurit. Përpara nyjeve goditëse të gishtave bujtës mbi portë, troku ka qenë fillimisht i patkoit mbi kalldrëm. Edhe pse poezia shqipe ma sillte shpejtësinë reaktive të lidhur me mallin për atdheun, ishin ata troke që në të vërtetë të shpinin atje. Nuk rridhja nga ndonjë fis karrocierësh, nga karvanarë e qeraxhinj, por akoma më shumë nuk rridhja nga pilotë e kozmonautë. Çdonjëri prej nesh është pak kalë sipas mënyrës së vet, më thosh prapë poezia, duke m’i ngatërruar përfundimisht mendimet.

Një pajton tjetër mbretëror, muzeal (si i vjedhur nga Habsburgët), bashkë me grahësin e tij që shikonte gjetiu, ma ftilluan papritur gjithçka: atyre karrocierëve nuk ua bëje dot atë pyetjen më të rëndësishme: “Arabaxhi, ku?”

Arabaxhiu kishte hyrë tinëz tek unë, si stoli argjend-thinjur prej gjysheje që nuk jeton më. Ishte maskuar pas një gabimi të thjeshtë tek “Muzgu” i Kadaresë, botimi i parë, ku jepej si “arap Haxhiu” në këngën “Mora rrugën për Janinë”. Ai m’u shtoll si një qenie e zezë nate, e cila për një arsye nuk e zhbënte dot vetminë e udhëtarit, pra “isha me arap Haxhinë, natën-o, vetëm-o”, vet i dytë, por vetëm... Ca më vonë, Mentor Xhemali i dha zë prej basi p-ësë së heshtur të arapit Haxhi, duke ia ngrënë h-ënë dhe duke e bërë “arabaxhi”, pra krejt të pakuptueshëm për mua, që ndërkaq ia sajoja historinë këngës sipas herës. Në variantin me arap Haxhi, udhëtari shkonte përmes një ure që ngjante rastësisht me urën e Goricës, në këmbë, pasi ia kishin pikasur dashurinë me Vojsavën, ose me Dhoqinën, apo Androniqin sensuale të parvazeve që prodhonte një Donikë muzeale kombëtare, vajza të krishtera, “kaurka” të gatshme për dashuri, në të kundërt të simotrave myslimane, të cilat nëpër këngë i ndeshje si hije pësoresh të quajtura Mahmudije apo Qomile. Ç’u dishrush me të pa ty. Por arap Haxhiu, me një hir Venediku të dështuar dhe të ngjyer me zi nga nata dhe fati, më shoqëronte pa u bërë dot shoqëri, edhe pse për racizëm as që bëhej fjalë. Nuk di pse vinte me mua, mbase ishte hija ime e natës, domethënë e hënës, ecnim në këmbë për në Janinë, rrugën e dinim, ishim firarë që ruheshim prej diçkaje, sepse firarët ecin vetëm natën dhe ditën fshihen, njëlloj si vampirët që i shkrin dielli. Arapi donte të bëhej truproja ime, por pa mundur, diçka e pengonte, në këngë ai nuk përmendej më, sikur e përpinte nata, ndërsa mua, në një vend me emër të lig letërsie topografish me shqipërime syçelëta, tek Ujana e Keqe apo tek Guri i Hasmit, në ndonjë fshat me emrin Helmës, më zinin pritë, pa armë zjarri. Ndoshta kishte ndonjë qytezë afër që mezi ç’priste të bëhej kasaba, dhe nuk donin të dëgjoheshin, pra më sulmonin me armë të ftohta, gjithë brymë e akull krongjilli, i cili shkrinte prej gjakut tim të ngrohtë, mbase donin para turku, akçe, mexhite, që unë i mbaja të mbështjella me shami në gjoks, pra nuk ishin fare hasmër apo gjaksër, ishin thjesht hajdutë, që mezi ç’prisnin të bëheshin kaçakë, një ngritje në gradë kjo, në shkallë nderimi e respekti dhe aspiratë për komit e fustanellë, por gjithësesi ata më vrisnin, dhe ngaqë arapi nuk dukej më kund, edhe gjasa e tij për truprojë binte rrufeshëm, hija ime astrale më braktiste teksa vdisja, sikurse arapi dhe e gjithë bota tjetër, me përjashtim të atyre vrasësve që mbanin era hudhër, për të ma këqyrur nga lart diseksionin tim, se si ma prisnin copa-copa mëlçinë, sak shqiponja zemërake prej perëndie të vranët e me bubullima, dhe pastaj zëmrënë, atë rënkim ë-shë të vëna varg, në kërkim të h-ëve shfrymore, vrasës që bënin shishqebap e rrokje të zëshme me të përbrendshmet e mia, vetëm sytë mo m’i ngani, se jam djalë e më shëmtoni, tmerri i shpretkës si organi që e pëson i pari, ngaqë hahet e gjallë dhe ende me avull...

Arabaja erdhi papandehur e nga ajo që e prisja më pak: një këngëtare greke që quhej Marinela dhe këndonte përmes bobinave të magnetofonit të një shokut tim minoritar një këngë të parapëlqyer që fillonte me fjalët “arabas perna”. Aty mora vesh se arabaja na qenkësh karroca. Pra arabaxhiu i rrugës për Janinë qenkësh karrocieri. Vetmia shpjegohej shumë mirë tani, një karro e ka si zgjatim karrocierin e vet, natyrisht që isha vetëm në atë rrugë Janine, natyrisht kisha para me vete, dhe Janina ishte kryeqyteti i vendit tim, pashallëk me zulmë, pra po shkoja në kryeqytet, me natë, kushedi ç’do të më kumtonin atje, por kjo nuk ishte kryesorja – duke marrë rrugën për atje unë isha rrjedhimisht një provincial, një status i ri ky me të cilin nuk isha mësuar. Ajo udhë me karrocë më është bërë si një ildisje peri këputur në vendin e pritës, në hallkën më të dobët, si prej revolucioni, në shqipe “të presësh” ngërthen edhe këputjen edhe pritshmërinë, diçka mblidhej nyje si fundi i një udhe gjilpëre “atje”, dhe “atjeja” mund të ishte gjithkund. Udhëtar dhe viktimë bëheshin një, ndërsa vrasja makabre një shuarje fatale nën hënë, as dyluftim, as heroizëm, asgjë tjetër. Arabaxhiu vazhdonte të mbetej krijesa më e mistershme: edhe pse një tjetër këngë, prapë prej grekëve, mundohej ta kthente në lëndë më të prekshme, si kapedan arvanit e karrocier fukara, ai arabaxhiu i parë vazhdonte të ishte një hije misteri që e përpinte nata duke më shpënë drejt vdekjes, në vend të kryeqytetit. Ai mund të ishte edhe në përbetim me vrasësit, mund t’ua kishte thënë atyre itinerarin tim, me tepër se grahës kuajsh ai ishte një forcë e errët nate, pa fytyrë, vetëm shpatullat i shquheshin nën hënë dhe nën qarjen e rrotave të arabasë që parandjenin dhe që rrugën e përkthenin besnikërisht në troshitje. Pamja e tij duke ndarë paratë me hajdutët në mes të askundit kërcente nga frazeologjia dhe vinte me një dëshirë të dukshme kornize apo ekrani.

Më dhembin kryqet, mezi më mbajnë këllqet, me kuit menisku dhe gjuri do vaj: një karro i ngjan shumë njeriut, të dy ankohen dikur nga reumatizmat. Rrëgjohen eshtrat të prodhojnë shpirt. Është mëngjes, kafja turke kullon llumin përfund nëpër atdheun që kërkon kafeinë, kuajt turfullojnë pasi fjetën në këmbë - atyre nuk u thua dot “çohu” - hani me bujtës i shpëton tiranisë së sklepave dhe bota fillon e qartësohet përpas syve të shfokusuar: “Ditë e re, nafakë e re”. Njerëzit gëdhihen, një pyetje pavetore feks nëpër ajrin transportues: Arabaxhi, ku fjete mbrëmë? Dhe përgjigjia nuk zhgënjen: Rrugë më rrugë, e hon më hon. Ajo “hon” është sa han aq edhe humnerë, dialekti i arabaxhiut tashmë i bën bashkë hënën, hanin dhe honin; qiellin, tokën dhe nëndheun.

Tagji dhe salep. Arabaxhiun e dikurshëm me fund bote nën yjet e mëdhenj të natës së Jugut vezëllimtar e kanë hedhur me hobe në rrafshultën riguese të Shqipërisë së mesme, e kanë bërë tashmë Dyl, mbase një rrefleks në (f)ikje i kalit Dyrdyl. Edhe arabanë e kanë bërë karrocë. Dyli është një humbës, ai nuk ka sens për biznes, nga ai nuk do të dalë kurrë një Donald Trump. Ai ka marrë Jorgjin (e si mund të bënim pa një kaur, të cilin edhe e duam pas mënyrës sonë), e ka çuar në Tiranë, në kryeqytet përsëri, pa asnjë tragjedi tashmë, pa thika që vetëtijnë nën hënë, pa mëlçi diseksioni, pa vetmi kozmike, pa natë shakespeareiane, problemi tani është tokësor, i prekshëm: Jorgji nuk ia ka dhënë ala paret e rrugës. E ëma e mallkon Dylin, por ajo me siguri nuk quhet Ajkunë, sepse s’ka më netë stërpikëse me yj, as hënë për mallkim, ka vetëm pasdite bezhë dhe gri dhe “të shpëlaftë jot ëmë”, për ta çuar meit të larë tek bota tjetër pas adetit, nuk ka “ku e ke besën që më dhe”, por ku i ke paret, pak a shumë një version i vonë shqiptar i nënës së Xhekut me bizele. Tundi paret! Dyshimi mos paratë janë prishur për qejf pasohet nga dyshimi tjetër se mos paret i ke fshehur diku, mor Dyl që gjeç belanë, që ngatërrove gjithë dynjanë!                                     

(Po, atdheu është një ndryshore e vazhduar, është evaziv, atdheu s’është diskret. Është si një probabilitet, një gri me shumë nuanca mes zeros dhe njëshit, dy skajet e gjithësisë, të cilat ai i mbush me hope dhe kur s’e pret. Atdheu është i rastësishëm, si një gabim i pamësuar. Mbase ndaj asnjë linjë ajrore, ka njëzet vjet, nuk më ka çuar në atdhe, në këtë utopi, e cila ngaqë është e tillë duhet edhe pa kusht e arsye. Tirana ime sa vjen e bëhet një TIA, shenjë ndër-kombëtare itinerari në kërkimet online për biletë të favorshme. Nuk është dashuri e pamundur, por dashuri e pakthyer. Një dështim agjencish udhëtimi. Shpejtësia reaktive nuk të bën punë. Sepse qenkësh iluzion shpejtësia, në të vërtetë paskësh vetëm largësi dhe kohë, dhe kohët i kemi të ndryshme me atdheun. Veç kjo largësi na mban e lidh. Me gjasë e arrin vetëm duke iu qasur ngadalë, pa motorë, por me trok dhe zemër. Pajtonat e Central Parkut bëjnë rrethrrotullime sikur shijnë kallëza frustrimi. Vetëm djersa dhe urina e tyre të japin një shpresë e një “sikur”, se mos dikur gjendet objekti për pyetjen e duhur “Arabaxhi, ku?”, për të cilën nuk ka përgjigje të gabuar, dhe që do të ta copëtojë, në mos mëlçinë, të paktën zëmrënë.)

***

Pllakosi kjo paqe kështu, Dhe plumbi i heshtjes më shumë se topi gjëmon. Hologramet e mia s’i mban shtëpia, Të etur për eter të sikurit Më shumë se Aleksandri për botë. Është bota më e lumaksur Për Aleksandër Thashë Kimera guerrile mbushur plot - Dhe ky është thelbi. Asgjë mos beso: Ku ka tym s’ka zjarr, Zhgënjim i thellë prej proverbi E ftohta Më kërkon kocka kërciri e parakrahu. Po matem t’ia jap. Sa me dhëndër ngjan meiti me rrobat e mira Ato që duhen për një vaki e rast! Më rast e vaki se vdekja nuk gjen, mendova, Në qivure me qefinë duket zjen e vlon hareja, Ndërsa këtu Tek gjithmona e jetës Ka pllakosur një paqe jeshili, Ironi kërmilli, Dhe plumbi i heshtjes më tepër se topi gjëmon.

***

Pamja jote e fundit digjet qetesisht ne trurin tim
Me një tym të butë që më bën të dyshoj rrezikun për lotë,
I njoh ato shkarpa të vjetra fëmijërie, edhe qarjen e hidhët ua njoh
Kur janë të njoma dhe për zjarr i detyrojnë nën jamake të ashpra
Me blozë traditash ku terren zjarre të tjerë, me gjasë më të mbrothët
Prej kopaçesh të mbara lisash të pjekur dhe prerë me sira,
Ky zjarri ynë është i tersët, një lule jasmini gënjyer nga stina lakmuese
Për të thartë funddimri si me neps shtatëzanie,
Ky zjarri im të kujton e sjell të ftohtën, siç duhet një zjarr i mençur
Gjithmonë e jetës të bëjë, o grua e pamundur, ky zjarri im prej shkarpe të njomë
Që merr mezi, e terr me zi, me lotë values që fishkëllojnë një dënesë ligatine të penduar
Në mënyrë pavetore të foljes korrekte që ta flas gjithnjë e që më mbyt nën magjen
E magjinë e pamundësisë që nuk zien kurrë ngase nën përcëllimin e lotit të zjerë
E shoh, pa u hijeshuar dot nga hiri…

Revista Saras

http://revistasaras.al/wp-content/revista/saras-revista-15-01-07-2016.pdf?1

Lypësi në Theodore Kazimiroff

Aty ku bulevardi Theodore Kazimiroff takon Bronx Park East-in, për t’u bërë më pas Allerton Avenue, është një kryqëzim i ngarkuar, ku derdhet edhe një dalje e Bronx River Parkway-t me dy palë semaforë, afër njëri-tjetrit, që rregullojnë derdhjen e dy rrugëve në një të tretë të përbashkët. Shansi që të qëlloj në semafor të gjelbër kur vij çdo ditë nga parku Mosholu përmes bulevardit është, siç më doli më vonë, i vogël, thënë më thjesht i barabartë me raportin mes kohës që semafori është i gjelbër dhe asaj që i duhet nga një e gjebër në tjetrën. E pata vrarë mendjen për këtë, pasi e has të kuq më shumë nga sa do të dëshiroja. Dhe fillimisht mendova që, si në shumë gjëra në jetë, edhe këtu, isha pa fat. Më pas nisa të kuptoja që semaforët nuk ishin aq personalë saç i merrja. Sepse vërtet që ti e shquan shpesh nënqeshjen e tyre që larg, ndërsa janë ende të gjelbër, atë djallëzi të harkuar me tri nofulla, domethënë vetulla, tek qesëndisin rrekjen tënde t’i kalosh ende të gjelbër, ose të verdhë. Një armiqësi më shumë me semaforin shkon për bukuri. Ku ka vend për shtatë, ka edhe për tetë. Madje, si teknologjike, kjo armiqësi është gati të shndërrohet në ironi elektronike: Mos more, doje të kaloje, a si? Sa kollaj të gënjen mendja, or qyq! Bumerangu i shpresës së kotë vjen kaq shpesh si shpoti. Por më pas, kur qëllon që sheh edhe të kundërtën, pra që e kuqja, e cila së largu të shkurajoi deri në çastin kur do të ndalësh, kthehet në të gjelbër, mu aty fillon dyshimi i parë, se mbase s’është punë fati pse aq shpesh të kap në dhokan e kuqja. Dikur e kupton që fati është raporti të kohës në të cilën e kuqja (apo dhe e gjelbra) rri ndezur me një cikël të plotë ylberi semafors. 

Nuk guxoj ta ndërlikoj më shumë shtjellimin me praninë e semaforit fqinjë në krah të rrugës dalëse të Bronx River Parkway-t, i cili hapet e mbyllet në hesap të vet, dhe kontrollon mes së kuqes së tij, të gjelbrën që më lejon të kaloj. Sepse dy të gjelbra do të shkaktonin përplasje në derdhjen e përbashkët të rrugëve të tyre. Shumë liri vjen me pasoja. Mendimi i dy të gjelbrave me terrorizon së largu, si një angullimë e dobët ujku.

Sidoqoftë, thënë të gjitha frikërat apo faktet, me sa duket e kuqja është goxha e parapëlqyer në atë kryqëzim, ku bulevardi Theodore Kazimiroff takon Bronx Park East-in, për t’u bërë më pas Allerton Avenue. Pra më është bërë e udhës që shpesh të ndalem aty, vënë në rresht me gjithfarë grahësish bronksallinj, që si gjithë njujorkezët, janë rëndom të ndërkryer dhe gati të të bëjnë me faj për të kuqen ndalëse. Dhe në atë ajër benzoik, që nga kreu i varganit pritës, sheh të këputet lypësi i kryqëzimit. Nuk mungon kurrë, në vapë, në të ftohtë, në dëborë e shi, ai vjen sikur e pjell udha, me ecjen prej një gjenerali që kalon në paradë makinat për nder armë, me skeletin e shkalafitur të një çadre në sup. I njëjti skelet çadre gjithmonë, ia kam mësuar deri edhe thyerjet e vogla të krahëve të holla metalike. S’e mora vesh kurrë ç’e do atë skelet në sup, ai nuk e mbron as nga dielli, as nga shiu. Edhe kur nuk dallohet figura e tij e murrme, xhaketa si prej ushtaraku, drejt teje afrohen ata tela me një avitje mekanike, si të ishin antena, dhe herët a vonë do të shikosh edhe fytyrën e tij, e cila nuk ka asgjë prej lypësi. Ai përshëndet me pëllëmbën e dorës tek tëmthi, - aj, aj, keptën! - nuk jepet kërkues, edhe pse në dorën që mban bishtin e çadrës ka edhe një gotë kartoni për lëmoshën.

Ajo gotë cakrron, nuk kërkon, ai i përshëndet xhamat e errët të makinave si i barabartë, kurrë nuk e pashë të përshtypet nga përballja me ndonjë makinë luksi a limuzinë shumëdyershe, ai përshëndet dhe ka gjetur kohën e përsosur të pritjes pas përshëndetjes, që kjo të mos piqet në lutje, aq më pak të tejpiqet në lypje: në qoftë se hapja e xhamit nuk vjen në një pjesë sekonde që ai e di më mirë se kushdo, lypësi përshëndet përsëri si i njohuri i vjetër dhe vazhdon për tek makina më pas. Në qoftë se xhami hapet, lypësi bën sikur shtanget për mirë, drejton gotën nga makina, ata hedhin lëmoshën brenda dhe e mbyllin dritaren me një ngritje të xhamit që është gjëja më e njëtrajtshme në botë.

Ai xham është një gijotinë mbrapsht që duket sikur pret një kokë. Ajo që nuk jam i sigurt është nëse pret kokën e atij/asaj, që është brenda në makinë, apo atë të lypësit. Ky përshëndet një herë me gotë, por pa entusiazëm, pa përdëllim për mëshirën, për altruizmin, dhe vazhdon për në makinën tjetër, duke u luhatur pak pas hapit që hedh: të duket sikur do të mbledhë veten pas diçkaje, pas një goditjeje. E mbledh për pak hapa, fytyra i merr përsëri atë shprehjen përshëndetëse, gota bëhet prapë gotë dollie.

U çudita kur e vura re këtë, pasi shkonte kundër çdo logjike. Kam parë dhjetra lypës të Perëndimit: urimet e tyre pasi u dhe lëmoshë - një ndërrim i lodhur regjistri prej pjesës para lëmoshe, me trupin e ardhur të lypjes, në falënderimet e mbushur me urime e dëshirore mirësish. Sado të përkujdesura, këto nuk e kanë drithërimën gjithë jetë të kërkimit. Lypja ka diçka prej veprës seksuale, orgazma e lëmoshës ndan dy erë. Më pas lypja është qëllim-kryer e punë-mbaruar, ka prodhuar fëmijë, ose u orvat të krijonte, tani duhet ca pushim për rimbushje të liqeneve të brendshëm me lëng lypjeje, çka ndodh shpejt, por sakaq lypësi e humb interesimin ndaj dhuruesit, kjo është e qartë.

Natyrisht, kur një dhurues i mundshëm, i veshur mirë dhe me një kuletë të padukshme e hipotetike, ku lëmoshat gëlojnë si peshq të kuq në një akuarium të vogël, kalon përbri dhe nuk kthen as kokën, përsëri lypësit urojnë, i gëzohen kundërfaktit, sikur-it, ose më saktë e bëjnë mos-dhuruesin të kuptojë se si do të kish qenë po të kishte dhënë, çfarë humbi që nuk dha. Lypësi kërkon të fshikullojë shpinën e ikësit me kamzhikun e pendimit, i cili vetëm rrallë e arrin ikësin. Urimet e dëshiroret e mirësive janë shumë më të përdëllyera pikërisht kur kalimtari nuk dha gjë. Para lypësit je gjithnjë i humbur: i uruar po dhe, i uruar po nuk dhe.

Ndërsa lypësi i Kazimiroff-it është ndryshe. Ai e shfaq pothuaj hapur një lloj mërzie të paemër kur i japin lëmoshë. Nuk di pse ndodh kjo. Kam filluar të besoj se nuk se ka nevojë për lëmoshë. Me duket se ai është i vetmuar. Dhe ka gjetur një mënyrë se si të përshëndesë sa më shumë njerëz. Nuk do që ta marrin për të çmendur. Ndryshe s’do ta përshëndeste njëri. Tani, as kjo që merr nuk se është përshëndetje e plotë, pasi për këtë duhen dy anë, por të paktën kur xhami nuk hapet, kur fytyra brenda nuk duket, atëherë përshëndetja e tjetrit, plotësi pesëdhjetëpërqindësh i përshëndetjes së plotë, merret me mend. Kundërfakti e mban botën bashkë si kundërmateria. Ai duket lyp diçka kundër vetmisë dhe në gotën e tij mbledh vetëm mëshirë, me saktë mbledh me tepër një bamirësi që pret të shpërblehet në të tjera instanca. Mbledh mendjet e fjetura të atyre që peshkojnë veprën e mirë për ditën. Rregullimin e jastëkut në shtretërit e natës dhe lëshimin e qetë të kokës në prag-gjumë të pashqetësuar, si ndihesh darling, oh, sot jam mirë dear, ndihem shumë më mirë sot, natën e mirë, dhe telat e lypësit feksin si qetësues organikë në dhomat e gjumit gjithësesi pa shumë historira.

Ndaj unë nuk e hap asnjëherë dritaren e makinës kur më vjen pranë. Ai më përshëndet, dhe të njëjtën gjë bëj edhe unë, me dorën në tëmth, - aj aj, keptën! - nuk e di a më sheh që e bëj këtë - sidoqoftë më vjen mbarë të jem i sigurt. S’di nëse pas kaq muajsh që e bëj këtë rrugë dy herë në ditë, më mban mend apo jo. Makina ime është e zakonshme, si çdo Nissan pa shumë mëtime - shpirt për shpirt se dukën e fal Zoti! - dhe po ashtu s’di nëse ai i njeh “të zakonshmit”. Sa herë që nis makinën përsëri, ndihem si i zënë në faj, pasi gjithnjë mendoj se çfarë do të duhej t’i dhuroja në fakt, që ai ta merrte vesh se unë e kam kuptuar, e kam zbërthyer. Por përveç se jam shumë i pazoti në përzgjedhje dhuratash, gjithnjë e harroj lypësin sapo bulevardi Theodore Kazimiroff bëhet Allerton Avenue, sepse stacioni i metrosë aty nxjerr shtëllunga njerëzish, të cilët asnjëherë nuk i respektojnë semaforët e atij kryqëzimi.

Ebru[1]

Në një enë (tavë) me ujë hidhen pika boje vaji, të cilat marrin forma të rastësishme, por edhe të qëndrueshme në epjen e tyre. Më pas, mbi ujë shtrohet një letër, në të cilën ngjisin të gjitha format e ujshme të bojës, duke e “mermerizuar” atë. Ato forma janë gjithnjë të ndryshme, të manipulueshme, me një lloj rrëshqitjeje të brendshme, një laryshi pa fund harqesh e spiralesh...

Mermerizimi i letrës? Po kjo është ëndrra e çdo shkrimtari, thashë si gjysmë me shaka kur pashë teknikën që ngjyente letrën me gjithfarë arabeskash. Këtu më duhet të ve në dukje mospëlqimin tim: rokokoja më ka ndjekur dhe më ndjek si një qen i bezdisur i lagjes (fillimisht ish i frikshëm ai qen, por rritja qenkësh shndërrimi i frikës në bezdi), më ka ndjekur që nga motivet e xhamisë së një farë Et’hemi, ku zakonisht takoheshim në qendër të qytetit si adoleshentë, e deri në zbukurimet e gjithfarë dyerve dhe grilave të dritareve më vonë, në plot qytete apo qyteza të Europës, ai stërpërpunim i hekurit, për të cilin anglezi përdor formën e parregullt të foljes zakonisht të rregullt “punoj” (wrought iron). Duket se në ato zhdërvjellje metalike, puna nuk mund të quhet si e zakonshme, për të mos përmendur që nuk jemi mësuar t’i shohim bashkë estetiken dhe mbrojtësen, madje na duket se e para e kompromenton të dytën.

Kjo ndjenjë m’u dha përsëri, kur pashë se si letrën e vendosnin mbi ujë, në të cilin kishin hedhur gjithfarë pikash vajore boje që merrnin trajta në dukje rastësore aty brenda, herë vetiu e herë pas trazimeve me një shkop të posaçëm që shtonte kokolepsje të tjera – shprehja “lesh arapi” nuk mënonte të shfaqej pas arabeskave:  për një përkim fatkeq të p-ësë me b-ënë, ajo m’i kish bërë lëmsh ca koncepte demografike dikur, dhe të rritesh nënkuptokësh edhe dallimin e së pazëshmes nga e zëshmja. Sidoqoftë, trajtat e mermerit mbi letër do të doja t’i harroja si zakonisht, sa më shpejt të ish e mundur, siç bëja edhe për motivet e sixhadeve mbi mure, apo të figurave të tmerrshme të pallonjve e lloj-lloj zogjsh me harqe të xhenetit, me ca ngjyra të cilat edhe emrat i kanë aq të çuditshëm, si “gushpëllumbi” apo “zhizhingë”, siç bëja edhe për motivet e drurit në mobiljet e dikurshme me emrat po ashtu toksikë: “bufe”, “faqe muri”, “dhomë gjumi”, apo “rimeso televizori”.

I alarmuar se mos e bukura më depërtonte me ato trajta e stërhollime që thyenin çdo sens të masës, i hiqja sytë menjëherë edhe nga çdo punim dore në gjergjefët po ashtu rrethorë, nga çdo çentro e gërshet trikoje. Merret me mend gëzimi im kur vite më vonë realizova se rrethi qenkësh i pamundur, dhe çdo lakim e hark qenkësh një gjendje mendore, një iluzion si edhe liria apo lumturia, - apo filmi vetë, një lojë e vegimeve të mbivëna që e dhunonte natyrën me vrazhdësi herë prej despoti e herë prej gladiatori. Nuk mund ta shkundja dot një ndjenjë pabesie që më vinte nga ajo mungesë linjash të drejta, nga ajo anicirë prej fytyrës njerëzore dhe portretit, ndoshta e urreja harkun nga jatagani aerodinamik osmanlli, - patriotizmi tek e fundit them se është edhe një qëndrim i ngurtë estetik, - e gjithë këtë nuk e ndreqte as zbulimi se puna kryq e çupave të molisura me muline, nuk ishte veçse gjeometri fraktale e llojit shtëpiak. Mirëpo në çastin e fundit të arratisë prej atyre lakimeve të tepruara, m’u menduan pikat vajore që hidheshin në ujë për të përftuar format e mermerizimit, ato pika vetmitare origjinash. “Nga je me origjinë?” mund fare mirë të thuhej edhe si “nga e ke pikën?”, sepse çdo njeri, po ashtu si edhe format mbi ujë, një pikë ka qenë një herë. E në mos të pëlqeftë forma, fajin kërkoje tek pika që e bëri, sikurse një bimë e drobitur ka shumë të ngjarë të vijë nga një farë e keqe. Mbase këtë kanë parasysh kur mallkojnë “të rëntë pika”, dhe jo hemorragjinë cerebrale. Ato pika të llurbshme, me atë fobi për ujin rrethues, e kishin të ngjizur qysh në krye armiqësinë me botën.

Ç’është e vërteta, pika e lëngut në një rrethinë e rëndesë të caktuar më ka intriguar qyshse u njoha me vetinë e mrekullueshme të tensionit sipërfaqsor dhe të sferës si forma që mban volumin më të madh me sipërfaqen më të vogël në tri përmasa; në një farë mënyre mrekullia e vijës së drejtë, që shfaqet gjithnjë si largësia më e shkurtër mes dy pikash në një përmasë, e vijuar tek rrethi, si gjatësia më e shkurtër që rrethon sipërfaqen më të madhe në dy përmasa, e vazhduar më tej e pastaj tek sfera ekonomike në tre përmasa, që kavërdiset me volumin e saj maksimal, pa kërkuar tjetër sipërfaqe rrethuese si ndihmë nga jashtë.

Fati i një pike në një mjedis lirie, pa kufij e mure, më ka joshur edhe më parë, qyshse shihja ishujt aq përsosshmërisht rrethorë të vajit mbi gjellët e supat tona të skamura ballkanase. Sallata me domate ish një mish-mash ku zbatoheshin të gjitha ligjet e fizikës kimike, me lëngun osmotik legjendar përfund fshirë me copat poroze të bukës, të cilat u jepnin fund gjithë oazeve të vajit përmes thithjes së fuqishme kapilare. Në pellgjet e fëminisë pika lubrifikantësh hapeshin me ngjyra vjollcë e blu në mermerët e parë të ujshëm. Më vonë mësova se ato më së shumti nuk ishin fare pika nafte a vaji motorësh, por okside hekuri, çka shpjegonte atë hapje ngjyrash mbi suprinë, për të cilën neve na vinte në ndihmë vetëm shprehja “u hap si vaji në lakra”. (Pse nuk thonë si vaji në pellgje, ma?)

Më duhet të them se pellgjet e fëminisë janë shumë më të bukur se ata të mëvonshmit, seriozët, problematikët, me vetëdije mjedisi dhe ekologjie, në të cilët format nazike të njollave luksoze vjollcë e mavi zënë e rrëgjohen për të shkuar në origjinë të tyre, në çastin kur një sferë e vogël e përqendruar ndotëse, prej lënde që dëmton, bie në to, “pikon” (kjo është ndër foljet më interesante të shqipes, siç është edhe “fillon”, veprimet e pikës dhe fillit, që janë ndër konceptet me të ndërlikuara teorike sot e gjithë ditën) dhe shpërhap me rrathë bashkëqendrorë pyetjen në formë vale: Ç’ndodh me pikën e rënë gjersa bëhet formë? Një hartë në tavan rrëgjohet në pikën problematike të çatisë, të cilën e di vetëm ti.

Asnjëherë nuk më është dukur ndonjë zbulim i madh, në një botë që zgjerohet, të menduarit e fillimit si një gjër i vogël. Mjafton ta rrotullosh bobinën e mendimit mbrapsht, siç kemi bërë sa herë me këngën e parapëlqyer në shirita magnetofonësh. Gjithë puna është sa prapa e kthen shiritin (me tahminin që më vonë u bë “guesstimate” dhe “heuristic”). Ku fillon kënga e parapëlqyer? A ka tjetër këngë para saj, apo ishte këngë e parë? Në qoftë kështu, këngë e parë, rrotullimi mbrapsht i shiritit domethënë stop dhe këputje. Me ç’rast, pasonte ngjitja e tij me leukoplast – padija nuk qenkësh as lumturi, siç ndozot as argument, por plagë.

Kësisoj e vetiu, Shpërthimi i Madh ka depërtuar në mënyrën tonë të mendimit, si kënga që pason kthimin mbrapsht të bobinës. Ai difuzon pa prerë bindjet tona që nga modeli i krijimit të universit e deri tek paniku prej bombave terroriste. Diçka shpërthen, diçka e mbledhur grusht që kërkon zgjerim e përhapje, duket se çdo pikë ëndërron pushtim e pushtet, ëndërron të bëjë apo të bëhet hapësirë, një qelizë parake shpërthen për t’u bërë një qenie, një farë kërkon të bëhet bimë, një fis shkretëtire bën perandori, një diçka ku çdo mendim mjegullohet teksa përqendrohet deri në tmerr e pamundësi paralënde, shpërthen me të madhe e bën gjithkahun e gjithçkanë. Duket si një përsëritje e magjepsur që kemi qejf ta quajmë me terma të mëdha pothuaj militante: “uniteti i botës materiale”.

Rrëgjimi i vazhdueshëm i formës në pikë mund të vazhdojë pa fund, pasi pika është e paarritshme, është një formë e Asgjësë, ajo ka vendndodhje (koordinatë), por s’ka përmasë, dhe këtu fillon paradoksi: si mund të dish ku ndodhet Asgjëja, dhe si ndodh që llogarisim largësinë mes dy Asgjëve? Por mbi të gjitha, nëse rrëgjimi arrin tek pika, kjo do të thotë se gjithçkaja është krijuar nga Asgjëja, gjë që na e kundërshton feja e termodinamikës dhe na e brohoret ajo tjetra, e zakonshmja.

Dikur vendosa të simuloj pikën time botëformuese e ta lija të zhvillohej vetiu. Pra jo për mermerizime letre, por për një univers timin. Dhe doja që pika ime të ish e përsosur, e lirë nga çdo mëkat i tokës, nga çdo shtysë, spontane, jo pretencioze, një pikë botëformuese si ajo. Qysh në fillim pata një problem, pasi nga një pikë duhej të dilnin shumë të tjera, në mënyrë që të mundësohej një hapësirë, një shumësi Asgjësh. Pika fillestare duhej të kishte potencial të prodhimit të Asgjëve të tjera, ndaj duhej mbivendosja e një luzme pikash në një. Për fat kjo më ish e mundur, meqë një pikë mund të bartë një pafundësi pikash, pasi shuma e tyre është përsëri Asgjë; në një pikë mund të vendosësh një pafundësi pikash, e ndaj kur thua Asgjë ke thënë edhe Gjithçka: plotësi s’të lë kurrë në baltë.

Shkenca e simulimit të jep diçka prej krijuesi (dhe aty e kupton sa i pamundur është Zoti). Simulova një pikë të mbarsur me shumë të tilla, të cilat i lejova të lëviznin kuturu, në të gjitha  drejtimet, ku asnjë drejtim nuk kish ndonjë përparësi, si dhe me hapa të madhësive të ndryshme, çdo gjë e rastësishme pra, sipas përkufizimit të lëvizjes brauniane. Mund të isha i qetë: ishte fillesa më e drejtë dhe e paanshme e mundur!

Pikat buitën në të gjitha anët, dhe sa më shumë kohë kalonte, aq më e madhe bëhej hapësira që pushtohej prej tyre. Nuk kish kthim prapa. As zvogëlim. Çdo piksel mbi ekranin e kompiuterit kishte ëndërr zgjerimin dhe pushtimin e gjithë hapësirës. Varianca[2] e saj rritej si një përbindësh, pasi katrori i saj i tmerrshëm e kthente çdo minus në plus, çdo disfatë në fitore, ajo nuk ndalte. Formulat më thoshin po ashtu se qendra e sferës zgjeruese nuk lëvizte prej asaj të pikës fillestare, por shrregulli i pikave rritej bashkë me kohën, duke zhvilluar një sferë gjithnjë e më të madhe e grykëse. Jo vetëm kaq, por edhe përqendrimi i pikave brenda sferës zgjeruese nuk ishte i njëjtë. Largësia që përshkonin pikat në një kohë të dhënë ndiqnin shpërndarjen gamma me tre shkallë lirie. Ajo shpërndarje i ngjante një vale që arrinte një kulm dhe binte ngadalë, duke formuar një bisht të gjatë aligatori; një shpërndarje që pritshmërinë e ka të barabartë me numrin e gradëve të lirisë, duke u bërë kështu një monument i së vërtetës natyrore se liria është një pabarazi e nënkuptuar.

S’kish as barazi, as ekuilibër (përqendrimesh) nga pika më e ndershme në botë! Ishte një trisht prej ishujsh utopikë. Ato (barazia e ekuilibri) arriheshin vetëm nëse e frenoje lëvizjen e pikave me mure, tej të cilëve ato nuk mund të shkonin dhe, po të përplaseshin mbi ta, pikat do të ktheheshin mbrapsht. Barazia dhe ekuilibri qenkëshin rrjedhojë e pengimit, ato mund të arriheshin vetëm duke e dhunuar lirinë!

I trandur nga kjo gjetje, e cila u formalizua me lloj-lloj formulash e grafesh me zell studenti, u riktheva tek mermeri i letrës, që më thosh se lavdia ishte bijë robërie dhe se format e rrumbullta mbi suprinën e ujit ishin një vajtim pikash të skllavërisë. Dhe aty, për t’ia kursyer vetes shfryrjen, e nëma me ashk lavdinë.

---

[1] Ebru është një mënyrë e të pikturuarit në artin tradicional islamik dhe turk, dhe mund të pëshkruhet si pikturim së pari mbi ujë dhe kalimi i kësaj pikture në letër.

[2] Treguesi statistikor i shmangjes nga e mesmja.

Kuaj të lodhur në fushën me pezme

Si pandehma të gabuara
Teoreme,
Kuajt
Nuk vërtetojnë visoren.
Nuk duhet të shtrihen,
Kur flenë,
Ata flenë në këmbë,
Edhe dashuri bëjnë në këmbë,
Si adoleshentë monizmi
Kuajt.
Mbase u bënë një me baltën
Kur panë
Si therën kaun e vjetër
Pasi brazdoi gjithë jetën
Me mish të thartë nga mundimi.
Sytë s’ua shoh së largu të bindem
Që s’janë mullarë të rrëzuar a njolla balte,
Sytë e kuajve janë bërë për pikëllim
Si hëna e ngrënë për braktisjen
Në netët e ftohta me vetmi të kthjellët.
Ikën retë, nuk deshën të bëjnë shoqëri,
Të të dhuronin një buqetë shiu 
Lënë si kujtim në parvaz,
Rralluan e-mailet e tu si shirat në maj
Ato ditë,
Dhe dhoma mbyste qetësi telefonësh 
Me numra arabë si gamile që flenë
Në shkretëtirën e re të asgjësë -
Gamiljet flenë shtrirë
Me muskujt e thartë
Me frymëmarrje të arrestuar
Nga policë të shurdhër.
S’di pse kjo visore si prej Rrogozhine
Nga dritare e trenit që u prish e ndaloi
Më solli tek ty,
Ato pllanga të murrme mbi rrafshultën e rëndë
Që duken si kuaj me qëndrim të gabuar
Ndaj botës...

***

Dikush u largua nëpër shi
Me kokën e rrasur thellë në jakë
Dhe dorën e shikimit tim qafuar:
Ai mund të isha unë.
Mendimi më piku nën çadër,
Meniskun mbrojtës të fatit që s’desh
N’atë shi të lagem qull.
Nga ulluqet rridhnin lagjet e gjasave,
Një kokë pas dritares përgjonte limontinë,
Ai mund të isha unë,
N’atë natë një i lumtur do të tretej me blunë
Dhe ai mund të isha unë.
Mund të isha gjithkush
Nga unët që mbipopullonin qytetin,
Policët, spiunët, shitësi i simiteve në cep dhe lypësi
I cepit, të gjithë holograme
Të së njëjtës dritë si unë.
Sa m’i panjohur aq më i ngjashëm më je, njeri.
Në kërkofsha me dritë e kandil në ditë e mugëtirë,
Dije se kërkoj një të pangjashëm
Që dot s’e gjej në këtë planet të ngushtë
Si rrugicë qyteze tek humb në rrethinë,
Bota është tetë miliard gjasa të miat,
Tetë miliard ngjizje në shtretër të ndryshëm prindërish të njëjtë.
Çasti kur sperma e prindit
Nxitoi me gjasën fitimtare
Me mbasen dhe mbarsjen një të shtunë,
Madje dhe prindi mund të isha unë:
A nuk vegjetojmë mjaftueshëm?
Pse mos mbjellim gjymtyrë,
Shtuar si lastarë
A s’janë brezat binjakë vezësh të njëjta
Me fate të ndryshëm
Fidane stinor të ngulur
Në të njëjtin dhe amnor?
Ushtritë armike në lajme i pashë mbushur nga vetjet e mia
Të thirrura nën armë si thërrmija hekuri prej një magneti 
Në rrathë bashkëqendrorë 
E të sëmurë si planeti
Bipolar,
Do të vrisnin njëra-tjetrën me të dalë gazet’ e mëngjesit,
Dikush do të tradhëtonte një tjetër,
Juda dhe Krishti, - me sy ma bën blasfemia, -
Pra Juda, unë dhe shpirti i shenjtë.
Një prift ma dëgjon rrëfimin
Me vëmendje skifteri në gjumë,
Ai prift mund të isha unë,
Sa i kotë, pra, rrëfimi,
Bezdi molologu dhe gjasë prej shoku
Që pi shkulma gjaku nga ty 
Dhe quhet vëllam e jo kanibal.
Shpirt është fjalë e shenjtë jo pa arsye, shpirt,
Vetëm kufonat do t’i kemi të ndryshme,
Ato i duan varret veç me vendim të vjetër proverbi,
Vetjake vdekja si mundet
Kur jeta q’e lindi është kaq e marrëdhënë
Sa që kufirin tim tek i yti e humb?
S’i njoh territoret në zonat turbull
Ku unë e ti ngatërrohemi me difuzione drite e grije,
Ti e di që të mendoj me një ndryshore të vazhdueshme
Në formë diskrete
Pra në gjithë gjasat e numrave.
Ti mund të ishe unë,
Dhe unë mund të isha ti
Bashkë me mendimin tënd për mua,
Me mall e urrejtje, përçmim e shpërfillje,
Me ç’rast harromë pa mëshirë e braktismë
E bëmë të vuaj me dijen e ndërprerë
Timetënden,
Si diagramë mësimore bashkësishë kokëforta
Që duan tek s’duan
Pjesërisht,
Me duo pjesore foljesh të pafolura
Nëse kjo të ngashënjen…
Një jetë për gjasë – ky është thelbi i mjerimit tonë,
Raporti kurrnac, i hekurt
I krijuesit cingun.
Dhe ai mund të isha unë.

Tirana

Tiranë, 
amëdhe, 
dielli mbi Dajt u bë ngadalë agullim, 
agim i vjetër, -
s’ka nevojë për lojë fjalësh Tirana
të bëhet një gjendje mendore,
Tirana është një rreth i pamundur, 
gjeometri fraktale me kokalla kordash të thyera,
një hartë politke dhe dy koordinata në hartën google,
një satelit e shikon për mua Tiranën
si unaza Saturnin 
në dëshirën e tharë për martesë e trashëgime,
llokume të këqia dhe urime, damask, perde, divan, kryeqytet,
Turqia është Azi e vogël,
a është Turqi e vogël Shqipëria?
Kjo është çështja.
Geni i zhapiut më lëvrin
me kujtesën e dinosaurëve,
ngrohem mbi një mur qerpiçi mbushur cerga,
jam bërë lloj gjak-ftoht, e humba diellin tënd Tiranë,
dhe dashuria për ty m’u mpak kundër dëshirës,
se dashka materie dashuria,
dashuri e nocionit bëhet dikur instinkt,
një tropizmë vishtullore, një epsh i verbër partenogjenze,
evolucioni m’erdh si rrëgjim
rëshqanorësh,
bulurij me mushkritë e vockla të hadhucës
e askush s’më ndjen, 
më mbulon me zhurmë tanija
si të vdekurin grushtet e dheut funeral,
unë qaj sa herë që andej nxjerrin fosile
si një Kasandër, se të qarën nuk ma njeh njeri,
Tiranë.

*

Një pyll ish një pemë e vetme.
A s’mund të jemi drurë të largët
me gishta nëntokësor mbërthyer?
Ndahu pa u ndarë në mundsh,
por sidomos
mos u nda me puthje,
se kalë i përbaltur puthja e ndarjes
dyndur nga argjilat e lagëta të domosdosë.
Ato buzë humnere
mos m’i jep.